Mobbing w miejscu pracy – wpływ na zdrowie psychiczne i działanie mózgu człowieka

Mobbing w miejscu pracy – wpływ na zdrowie psychiczne i działanie mózgu człowieka

Mobbing w miejscu pracy jest źródłem chronicznego stresu, który może znacząco wpłynąć na zdrowie psychiczne i fizyczne zarówno tych osób, które go doświadczają, jak i tych, które są jego świadkami. Wyniszczające zachowania, jak m.in. poniżanie, drwienie, plotki, ośmieszanie, agresja słowna czy alienacja mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego. Badania neurobiologiczne zaczynają również coraz lepiej rozumieć skomplikowany związek między mobbingiem a funkcjonowaniem ludzkiego mózgu, wydobywając na jaw poważne konsekwencje tej destrukcyjnej praktyki.

Mobbing a zdrowie psychiczne

Wpływ mobbingu na zdrowie psychiczne pozostaje bezsporny, co wynika już z samej definicji mobbingu, która odwołuje się do skutku mobbingu, którym jest obniżenie poczucia przydatności zawodowej. Zatem mobbing, ale i inne zachowania negatywne, mogą znacząco wpłynąć na nasze przekonania dotyczące własnej wartości („nie jestem wystarczająco dobra_y”, „jestem bezużyteczna_y, głupia_i”, „wcale się nie dziwię, że chce mnie teraz zwolnić”). Te przekonania z kolei mogą przekształcić się w negatywne autoschematy – wewnętrzne reprezentacje przekonań o sobie, które wpływają na nasze relacje społeczne
i zachowanie wobec innych. Skutkuje to często poczuciem izolacji, lękami, może zwiększyć ryzyko zachorowania na depresję1,2.

Ponadto mobbing może zwiększyć ryzyko wystąpienia zaburzeń związanych ze stresem, takich, jak lęk uogólniony lub lęk społeczny. Badania wykazują, że nawet trzy na cztery osoby, które doświadczyły mobbingu w miejscu pracy, spełnia kryteria diagnozy zaburzenia stresu pourazowego3.

Inne badania, wykorzystujące neuroobrazowanie do zrozumienia skutków społecznego wykluczenia ujawniły, że u osób izolowanych lub wyobcowanych z powodu mobbingu aktywują się te same obszary mózgu, które są aktywne, kiedy doświadczamy fizycznego bólu4. Z kolei zwiększony poziom stresu i cierpienia wpływa na nasze zdrowie psychiczne i emocjonalne, a także może wywierać wpływ na funkcjonowanie naszego mózgu, prowadząc do osłabienia funkcji wykonawczych (m.in. umiejętność koncentracji, pamięć robocza, podejmowanie decyzji).

Mobbing a stres

Stałe narażenie na negatywne zachowania ze strony osób współpracujących lub przełożonych prowadzi do poczucia ciągłego zagrożenia i napięcia. W rezultacie organizm reaguje na wrogie środowisko wydzielając hormon zwany kortyzolem, który jest ważny dla regulacji stresu. Każdego ranka po przebudzeniu poziom kortyzolu jest zazwyczaj szczytowy, aby pomóc nam rozpocząć dzień. Wraz z upływem godzin, poziom kortyzolu powinien naturalnie spadać. Badania pokazują, że na początku (jak można się spodziewać) mobbing powoduje wzrost ilości kortyzolu, prowadząc do wyższego poziomu pobudzenia. Jednak w miarę trwania mobbingu, który już z samej definicji jest przecież zjawiskiem długotrwałym i powtarzającym się, poziom kortyzolu znacznie spada wpływając na zdolność jednostki do efektywnego funkcjonowania5. Z niskim poziomem kortyzolu w ciągu dnia powiązane są m.in. zespół przewlekłego zmęczenia (CFS) i zaburzenia stresowe. Ten spadek kortyzolu wpływa nie tylko na naszą wydajność, ale także na procesy poznawcze regulowane przez nasze centrum dowodzenia – korę przedczołową.

Mobbing a mózg

Kora przedczołowa jest kluczowa dla skomplikowanych procesów poznawczych, takich jak planowanie, podejmowanie decyzji, kontrola impulsów i rozwiązywanie problemów. Bierze również udział w tworzeniu się pamięci roboczej (krótkotrwała pamięć operacyjna, która pozwala nam przetwarzać nowe informacje, podejmować działania w bieżących zadaniach i zapamiętywać czynności, które trzeba wykonać w krótkim czasie). Stres społeczny może negatywnie wpłynąć na wydajność naszej pamięci roboczej6. To z kolei zmniejsza efektywność poznawczą, bezpośrednio wpływając na umiejętności wymagające przetwarzania skomplikowanych informacji. Osoba doświadczająca mobbingu, ale do pewnego stopnia również ta, która pozostaje jego świadkiem, może być więc postrzegana jako osoba nie wyrabiająca się z pracą lub osoba niekompetentna, pogarszając tym samym wystarczająco obciążającą psychicznie sytuację7. To z kolei może prowadzić do błędnego koła, ze względu na to, że w sytuacji, kiedy zachowania mobbingowe dotyczą relacji zadaniowych, obniżenie jakości pracy czy czasu jej wykonania może nasilać zachowania mobbingowe (np. micromanagement), które często bywają uzasadniane potrzebą zdynamizowania pracy, dotrzymania przyjętych terminów, utrzymania jakości.

Istnieją również dowody na to, że osoby doświadczające mobbingu mają mniejszą objętość innego ważnego obszaru mózgu – hipokampu8. Połączenia między korą przedczołową a hipokampem są z kolei szczególnie istotne dla pamięci epizodycznej (wspomnienia, które pomagają nam zapamiętywać fakty i wydarzenia). To bardzo ważne, ponieważ osoby doświadczające mobbingu często mają trudności z dokładnym przypominaniem sobie

wydarzeń i dlatego też trudno jest im skutecznie zgłaszać mobbing, więc nierzadko decydują się na to, aby wcale tego nie zgłaszać. Zwykle mówimy, że ktoś wypiera negatywne wspomnienia, czy reaguje obronnie nie pamiętając szczegółów, które są tak istotne dla tego, żeby dowieść mobbing w sądzie. Dlatego tak ważne jest systematyczne gromadzenie materiału dowodowego w postaci zrzutów ekranów, kopii smsów, maili, zdjęć dokumentów, a także prowadzenie regularnych notatek z przebiegu procesu doświadczania mobbingu. Istnieje ryzyko, że bazowanie na własnej pamięci może okazać się zawodne.

Mobbing wpływa również na inne części mózgu, a konsekwencje powstałych na skutek mobbingu nieprawidłowości mogą prowadzić do osłabienia umiejętności racjonalnego myślenia, rozwiązywania problemów czy podejmowania decyzji. Co więcej, zestresowany i zastraszony mózg może mieć trudności z samoregulacją lub regulacją swojego zachowania (wybuchy emocji czy wycofanie się). Fizyczne szkody, jakie mobbing wyrządza mózgowi, objawiają się również w postaci chorób w tym psychosomatycznych9. Warto tu wymienić choćby tzw. siódemkę chicagowską.

Dużo więcej niż moralny obowiązek…

Mobbing jest przedstawiany często jako problem moralny czy prawny. Badania wskazują jednak, że powinniśmy zacząć myśleć o mobbingu również jako poważnym o problemie zdrowotnym. Może on bowiem odpowiadać za szereg negatywnych zmian w funkcjonowaniu mózgu, prowadzić do deficytów zarówno na poziomie zdolności umysłowych jak i na poziomie emocjonalnym. Do skutków mobbingu zaliczamy również obniżoną samoocenę, stany lękowe, wypalenie zawodowe, szereg zaburzeń psychosomatycznych, a także depresję.

Konieczna jest zatem szeroka kampania społeczna uświadamiająca jak poważnych zniszczeń może dokonać mobbing nie tylko w naszych relacjach, życiu zawodowym, ale również w sferze naszego zdrowia.

Źródła:

  1. O’Moore, M., & Kirkham, C. (2001). Self‐esteem and its relationship to bullying behavior. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 27(4), 269-283.
  2. Lewicki, P. (1984). Self-schema and social information processing. Journal of Personality and Social Psychology, 47(6), 1177.
  3. Verkuil, B., Atasayi, S., & Molendijk, M. L. (2015). Workplace bullying and mental health: a meta-analysis on cross-sectional and longitudinal data. PloS one, 10(8), e0135225.
  4. Perino, M. T., Guassi Moreira, J. F., & Telzer, E. H. (2019). Links between adolescent bullying and neural activation to viewing social exclusion. Cognitive, Affective, & Behavioral Neuroscience, 19(6), 1467-1478.
  5. Hansen, Å. M., Hogh, A., Persson, R., Karlson, B., Garde, A. H., & Ørbaek, P. (2006). Bullying at work, health outcomes, and physiological stress response. Journal of psychosomatic research, 60(1), 63-72.
  6. Baddeley, A. (2010). Working memory. Current Biology, 20(4), R136-R140.
  7. Imanova, S. The Effects of Workplace Bullying (perspective article). Applied Neuroscience Association.
  8. The Relationship of Anxiety and Stress With Working Memory Performance in a Large Non-depressed Sample
  9. Palamarchuk & T. Vaillancourt. (2022). “Integrative Brain Dynamics in Childhood Bullying Victimization.” 2022 Frontiers in Integrative Neuroscience 16:1-24.

Ekspertka w zakresie zastosowania neuronauki w biznesie. Specjalistka w zakresie neuroróżnorodności i budowania miejsca pracy przyjaznego mózgowi.